EenVandaag

The Iceman: Van circusact tot wetenschappelijke doorbraak

The Iceman

Van circusact tot wetenschappelijke doorbraak

Volgens de wetenschappelijke literatuur was het onmogelijk, maar onderzoekers van het Radboudumc hebben nu aangetoond dat het mogelijk is om het autonome zenuwstelsel én immuunsysteem vrijwillig te beïnvloeden.

In 2011 bekeken dezelfde onderzoekers de reactie van Iceman Wim Hof’s lichaam op een endotoxine-injectie, terwijl hij de door hem zelf ontwikkelde technieken uitoefende. Hij bleek de helft minder ontstekingseiwitten te produceren dan gezonde vrijwilligers die zijn methode niet beheersen. Bovendien vertoonde hij vrijwel geen griepverschijnselen. Het leek erop dat hij zijn immuunrespons via het autonome zenuwstelsel kon onderdrukken. Maar één bevinding bij één persoon levert nog geen wetenschappelijk bewijs, dus besloten de wetenschappers vervolgonderzoek te doen. Daarom werd in 2013 onderzoek gedaan op een groep jonge gezonde mannelijke vrijwilligers: zij blijken nu inderdaad in staat het autonome zenuwstelsel én immuunsysteem te beïnvloeden.

Hoofdstuk 2 Het verhaal
van Hof

Wim Hof werd bekend door zijn spectaculaire records: hij liep een halve marathon in Lapland bij -30, zat regelmatig ruim anderhalf uur in een bak met ijs en zwom honderden meters onder het ijs, van wak naar wak. Het leverde hem een lange reeks vermeldingen in het Guinness Book of Records op.

Maar Wim Hof wilde meer. Hij wilde erkenning. "Ik ben nu een circusact, maar wil wetenschapper worden: mijn lichaam is mijn laboratorium" zei hij in 2008 al. In 2011 werd hij door wetenschappers van het Radboudumc onderzocht en de uitkomst was opmerkelijk: Wim bleek in staat zijn autonome zenuwstelsel te beïnvloeden, iets wat tot dan toe voor onmogelijke werd gehouden.

Als kind vindt Wim het al heerlijk om op z'n blote voeten door de sneeuw te rennen. Het keerpunt komt als hij op z'n achttiende impulsief besluit een duik te nemen in het Amsterdamse Beatrixpark. Hij ervaart een machtig gevoel, een catharsis. Het wordt een levensstijl.

30 jaar geleden ging hij al de hele nacht in de sneeuw zittenBroer van Hof

Door volgens een vast ritme gecontroleerd in- en uit te ademen weet Wim Hof te bewerkstelligen dat het CO2-gehalte in zijn bloed daalt en het 02-gehalte stijgt. C02 geldt als een afvalstof en wordt afgebroken. Een hoger zuurstofgehalte, ook wel O2-gehalte, leidt tot een betere algehele conditie van het lichaam.

Eind jaren negentig beginnen Wim's opmerkelijke acties in het oog te springen en gaandeweg wordt Wim wereldwijd een fenomeen. Hij gaat steeds extremere dingen doen, zoals een poging tot beklimming van de Himalaya in niet meer dan een korte broek en slechts sandalen aan zijn voeten. Het loopt een aantal keren ternauwernood goed af, tot zorg van zijn familie.

Hoofdstuk 3 Expeditie Kilimanjaro

De meest opmerkelijke prestatie leverde Wim Hof niet alleen: eind januari 2014 beklom hij met 25 mensen de top van de berg Kilimanjaro in Tanzania. In slechts 48 uur bereiken 24 van de 26 leden van de expeditie de top, een prestatie die vooraf voor onmogelijk werd gehouden. Een opmerkelijk detail is dat een aantal leden van de groep lijden aan uiteenlopende ziekten als MS, reuma of kanker.

Horombo Hut

  • 8/3
  • 3705 meter

Horombo Hut is een verzameling klimmershutten met ruimte voor 120 klimmers en bevindt zich op een klein rotsplateau.

Karanga Camp

  • 5/0
  • 4110 meter

Karanga Camp is de laatste stop voor de top en ligt op 4110 meter hoogte. Het kamp bestaat vooral uit tenten op de kale rotsvlakte.

Uhuru peak

  • -6/-15
  • 5895 meter

De top van de Kilimanjaro. Uhuru betekent 'vrijheid' in het Swahili en ligt op 5895 meter hoogte.

Hoofdstuk 4 Wim Hof, proefpersoon

Wim wekt de interesse van de wetenschap. Hij wordt gezien als 'medical mystery'. Maar niet voor lang. Wetenschappers van het Radboudumc vinden Wim’s claims wat betreft bewuste beïnvloeding van het autonome zenuwstelsel en immuunsysteem interessant omdat ze een lopend onderzoeksproject hebben naar de interactie tussen het autonome zenuwstelsel en het immuunsysteem. Zelfs zo interessant dat ze nader onderzoek willen doen. Kan hij inderdaad bewust het autonome zenuwstelsel, en daarmee zijn immuunsysteem beïnvloeden? In principe kan dit volgens de wetenschappers niet.

Peter Pickkers
Professor dr. Peter Pickkers is hoogleraar Experimentele Intensive Care Geneeskunde aan het Radboudumc in Nijmegen. Zijn onderzoeksgroep doet onderzoek naar infecties, afweer en beïnvloeding van het immuunsysteem bij de mens.
(foto Radboud)

Matthijs Kox
Dr. Matthijs Kox is een post-doctorale onderzoeker op de afdeling Intensive Care van het Radboudumc in Nijmegen. Hij promoveerde op onderzoek naar de interactie tussen het autonome zenuwstelsel en het immuunsysteem en voerde het onderzoek naar de methode van Wim Hof uit.

Peter Pickkers
Peter Pickkers

Hoogleraar Experimentele Intensive Care Geneeskunde, Radboudumc
Matthijs Kox
Matthijs Kox

Post-doctoraal onderzoeker, Radboudumc
Dat een mens het immuunsysteem willens en wetens zou kunnen aansturen zou uniek zijn. Dat is nog nooit gebeurd Peter Pickkers

Wim Hof krijgt endotoxine toegediend terwijl hij zijn technieken uitoefent. Endotoxine is een dood bestanddeel van de celwand van een bacterie. Met deze stof houden de onderzoekers het lichaam eigenlijk voor de gek. Het immuunsysteem reageert alsof er een levende bacterie binnendringt en maakt ontstekingseiwitten aan. De proefpersonen krijgen door deze immuunrespons kortdurende griepachtige verschijnselen zoals koorts, rillerigheid en hoofdpijn. Vraag is of dit ook geldt voor Wim Hof?

Tijdens het endotoxine experiment worden in het bloed van Wim Hof aanwijzingen gevonden van verhoogde activiteit van het sympathische deel van het autonome zenuwstelsel. Ook worden in zijn bloed veel minder ontstekingseiwitten aangetroffen. Gemiddeld was de immuunrespons van Wim Hof 50 procent lager dan van andere proefpersonen die in eerdere onderzoeken endotoxine kregen toegediend. Tevens vertoonde hij bijna geen griepachtige symptomen.

De resultaten noemt het Radboudumc 'opmerkelijk', maar gelden niet als wetenschappelijk bewijs dat door meditatie het autonome zenuwstelsel de immuunrespons kan beïnvloeden. Daarvoor zal vervolgonderzoek moeten plaatsvinden met een groep personen die getraind worden in de technieken van Wim Hof en een groep die deze training niet ondergaat.

Circusartiest, dat is voor mij voorbijWim Hof

Hoofdstuk 5 Het onderzoek

'Het immuunsysteem is niet bewust te beïnvloeden' is de heersende gedachte in de wetenschap. Het onderzoek op Wim Hof lijkt een andere kant op te wijzen. Het gewenste vervolgonderzoek komt er. Er worden twee groepen samengesteld: een testgroep die door Wim Hof zal worden getraind, en een controlegroep die niet wordt getraind.

Het onderzoek op mij gaf opmerkelijke resultaten, maar was niet sluitend als wetenschappelijk bewijs. Maar dat zijn we nu wel aan het vormenWim Hof

Binnen de wetenschap levert onderzoek op één persoon geen bewijs. Daarom is onderzoek bij groepen personen nodig. Door gebruik te maken van een testgroep die door Wim Hof wordt getraind versus een controlegroep die niet wordt getraind, kunnen resultaten objectief worden vergeleken.

Naar Polen

Voor het onderzoek worden 24 gezonde mannelijke vrijwilligers gezocht. Na massale aanmelding wordt door loting een training- en een controlegroep bepaald. De trainingsgroep reist af naar Polen om door Wim onder handen te worden genomen.

Wim neemt de training van de testgroep voortvarend ter hand. Ze worden getraind in Wim's technieken en wennen in hoog tempo aan extreme kou. IJsbaden, een tocht tegen een berg op in een de sneeuw, meditatie in de sneeuw: de groep lijkt zich onder Wim's leiding snel aan te passen aan de omstandigheden. Na een training van vier dagen en thuisoefeningen zijn ze klaar voor het onderzoek. Maar eerst ontspanning. Een potje voetballen. In korte broek. Bij een gevoelstemperatuur van -15 graden.

De groep is er klaar voor

De leden van zowel de getrainde groep als de controlegroep krijgen de endotoxine ingespoten. In het ziekenhuis worden beide groepen nauwkeurig in de gaten gehouden. De leden van de getrainde groep lijken op het eerste gezicht weinig klachten te hebben. De mensen van de controlegroep reageren wisselend, van minimale klachten tot koortsachtige rillingen.

Het wachten is begonnen. Maar ongeacht de uitkomst wil professor Pickkers geen overspannen verwachtingen wekken en valse hoop geven. Een mogelijke beïnvloeding van het autonome zenuwstelsel wil nog niet zeggen dat mensen met chronische ziekten hier baat bij hebben. Het gaat hier, aldus Peter Pickkers, nog maar om het begin van een proces.

Onderzoeker Dr. Matthijs Kox geeft een tussenstand van het onderzoek. Hij neemt waar dat de getrainde groep inderdaad minder symptomen vertoont dan de controlegroep, maar houdt een flinke slag om de arm. Voor een meetbare uitslag zijn de resultaten uit het laboratorium nodig. Het gaat uiteindelijk om de bloedwaarden. Alleen op basis daarvan kunnen harde uitspraken worden gedaan over de effecten van de training op de immuunrespons van de trainingsgroep. 'We gaan het zien' aldus Dr. Kox.

Hoofdstuk 6 De wetenschappelijke doorbraak

De resultaten komen stukje bij beetje binnen. De getrainde groep blijkt na de korte training in staat het autonome zenuwstelsel te beïnvloeden. Dit is de eerste keer dat dit wetenschappelijk wordt aangetoond.

De controlegroep heeft een laag adrenalinepeil, dit gaat later pas omhoog. Bij de getrainde groep gaat direct na het starten van de technieken de adrenalineconcentratie in het bloed omhoog, en wordt de door endotoxine opgewekte ontstekingsreactie geremd. De hoeveelheid ontstekingsremmende eiwitten blijft in de controlegroep relatief laag, maar gaat in de getrainde groep snel omhoog, en blijft hoog. Voor de ontstekingsbevorderende eiwitten geld juist het omgekeerde. Deze zijn hoog in de controlegroep en veel lager in de getrainde groep. De getrainde groep beïnvloedt bewust het autonome zenuwstelsel. Willens en wetens.

Toch moet duidelijk zijn dat terughoudendheid op zijn plaats is. Het onderzoek is uitgevoerd op gezonde, jonge mannen, zonder ziektes of medicatie. De vraag is of dit kan worden toegepast op patiënten. Daarvoor is vervolgonderzoek noodzakelijk.

We weten nu dat het voor mensen mogelijk is je adrenaline bewust zo omhoog te brengen dat het de immuunrespons kan onderdrukken. Het adrenalineniveau van de onderzochte, getrainde proefpersonen die de technieken toepasten was zelfs hoger dan bijvoorbeeld dat van iemand die een bungeejump maakt.

Er zijn diverse ziektes die veroorzaakt worden door een overactief immuunsysteem, zoals reuma. Hof denkt dat deze patiënten baat zouden kunnen hebben bij zijn methode. Radboudumc onderzoekers Pickkers en Kox waarschuwen echter nadrukkelijk voor valse hoop en stellen dat vervolgonderzoek nodig is om uit te wijzen of de methode ook effectief is bij patiënten. Maar de doorbraak is duidelijk: het is mogelijk om vrijwillig het autonome zenuwstelsel en immuunsysteem te beïnvloeden.

Colofon

Verslaggeving: Sander ’t Sas
Redactie: Barbara van Gool
Projectleiding: Johan Boef

Design en development:

  • Saskia Zuiderwijk
  • Marloes Lusing
  • Rik Lamme
  • Berry Wijnia
  • Glenn van Greuningen
  • Freek te Water
  • Jolanda Dekker
  • Gert-Jan Berghuis
  • Ronald Kools
Mediamanagement:
  • Bjorn Geerding
  • Suleiman Osturk
Voor deze presentatie zijn we dank verschuldigd aan de volgende personen en organisaties: